Bundelkhand region – राजा छत्रसाल बुंदेला

Bundelkhand region – राजा छत्रसाल बुंदेला

यांच्या जयंती निमित्त त्यांना त्रिवार मानाचा मुजरा

4 मे .इ.स.1649


bundelkhand region – राजा छत्रसाल बुंदेला यांच्या जयंती निमित्त
त्यांना त्रिवार मानाचा मुजरा शिवाजीराजे पिछे हुआ ‘बुंदेला बलवान ”
” प्राणनाथ का शिष्य यह ,छत्रसाल महान ”
आजही बुंदेलखंडात महाराज छत्रसाल बुंदेला यांच्या समाधीवर ही गुरू शिष्यांचे महत्व दुगोच्चार करणार कवन

पूर्ण जगाला प्रेरणा देत विराजमान आहे.
” शिवराय पाठीशी होते म्हणून मी आज एवढा बलवान झालो ”
असा या कवनाचा अर्थ
आजही bundelkhand region बुंदेलखंडात छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे नाव मोठ्या आदराने आणि सन्मानाने घेतले जाते.

छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या प्रेरणेने मोगलांविरोधात शस्र उचलणारे शूर हिंदू राजपूत ” छत्रसाल बुंदेला “यांचा आज जन्मदिवस. औरंगजेबासारख्या कट्टर इस्लामी बादशहालाही” शह” देण्याचे अवघड काम छत्रसाल बुंदेला यांनी केले.छत्रसाल बुंदेला व छत्रपती शिवाजी महाराज यांची भेटही झालेली इतिहासात ऊल्लेख आहेत. छत्रपती शिवाजीराजे यांना छत्रसाल बुंदेला यांनी गुरूस्थानी मानले होते. वयाच्या 16 व्या वर्षी छत्रसालला त्याच्या पालकांच्या छत्रातून वंचित राहावे लागले. या अवस्थेत छत्रसालने संयमाने व शहाणपणाने वागले.

आईचे दागिने विकले आणि एक लहानसे सैन्य उभे केले. खुद्द युध्द करुन आणि अत्यंत चतुराईने लढा देऊन त्याने आपले भविष्य घडविले. क्षुद्र राजांना पराभूत केल्यानंतर त्यांनी त्यांच्या ताब्यात असलेल्या क्षेत्राचा विस्तार सुरू ठेवला आणि हळूहळू सैनिकी शक्ती वाढवली.
एक काळ असा होता की दिल्ली सिंहासनावर विराजमान असलेला औरंगजेब देखील छत्रसालची शक्ती आणि त्यांची वाढती लष्करी शक्ती पाहून चिंताग्रस्त झाला होता. छत्रसाल यांचे युद्ध धोरण आणि कार्यक्षम लष्करी कारवाईमुळे औरंगजेबाच्या सैन्याला बर्‍याच वेळा हार मानावी लागली होती.
युद्धात कौशल्य दाखविल्यामुळे बुंदेलखंडचे महान शूर सैनिक नेहमीच विजयी होत.

bundelkhand region एकदा छत्रसाल छत्रपती शिवाजी महाराजांना भेटले. शिवाजीराजे दक्षिणेकडील प्रदेशात मुघलांसाठी घाम गाळायचे. छत्रपती शिवाजीराजे म्हणाले – ‘छत्रसाल तू बुंदेलखंडात जाऊन तेथे राज्य कर. छत्रसालने छत्रपती शिवाजीराजांशी सल्लामसलत केल्यावर बुंदेलखंड प्रदेशात मोगलांचा पराभव करून आपले राज्य चालू ठेवले. छत्रसाल यांना हे ठाऊक होते की जिथे राष्ट्र शस्त्राद्वारे संरक्षित आहे, तेथे शास्त्रवचने सुरक्षित आहेत.

Also Read : https://www.postboxindia.com/strongest-man-of-maharashtra-samadhi-of-fighter-sidojirao-nimbalkar/

छत्रसाल तलवारीने श्रीमंत होते आणि एक कुशल शस्त्र चालकही होते. त्यांच्या मेळाव्यात विद्वानांचा सन्मान केला. ते स्वत: एक विद्वान आणि कवी होते .भूषण कविराज शिवाजींच्या दरबारात असताना यांनी छत्रसालच्या शौर्य व शौर्याच्या स्तुतीसाठी अनेक कविता लिहिल्या. ‘छत्रसाल-दशकात’ या वीर बुंदेलाच्या पराक्रमाची आणि पराक्रमाची गाथा गायली गेली आहे.

छत्रसाल बुंदेला यांचे प्रेम, पराक्रम आणि हिंदू धर्मामुळे छत्रसाल बुंदेला प्रचंड जनतेचा पाठिंबा होता. छत्रसाल बुंदेला यांनी एक विशाल सैन्य तयार केले. त्यात ७२ प्रमुख सरदार होते. वसियाच्या युद्धानंतर, मोगलांनी छत्रसाल बुंदेलाला ‘महाराजा’ म्हणून मान्यता दिली होती. त्यानंतर छत्रसाल बुंदेला यांनीही ‘कालिंजारचा किल्ला’ जिंकला आणि मांधाताला बालेकिल्ला म्हणून घोषित केले.

छत्रसालने पन्ना येथे १६७८ मध्ये राजधानी स्थापन केली. औरंगजेब बादशाहाच्या कारकीर्दीत माळव्यात व मध्य भारतात हिंदूंची सत्ता स्थापन करणारा वीर पुरुष. हा चंपतराय बुंदेल्याचा चौथा मुलगा. वडिलांच्या मृत्यूनंतर मिर्झा राजा जयसिंगाच्या शिफारसीने त्याने काही काळ मोगल सैन्यात चाकरी केली आणि पुरंदर व देवगड (१६६७) च्या मोहिमांत चांगला पराक्रम केला. पुरंदर वेढ्याचे वेळी त्याची व शिवाजी महाराजांची भेट होऊन तिचा त्याच्यावर खूपच प्रभाव पडला. त्याने औरंगजेबाची चाकरी सोडून माळव्यास प्रयाण केले. औरंगजेबाने हिंदूंची देवळे पाडण्याचा १६६९ मध्ये उपक्रम चालू केल्यामुळे छत्रसालाने स्वजनांना एकत्र करून त्यास कसून विरोध केला. तेथील जनतेने त्यास आपला पुढारी आणि राजा म्हणून मान्य केले व त्याच्या शौर्याची व गुणांची वाहवा केली.

bundelkhand region छात्रसाल बुंदेलाकडे सुरूवातीस अत्यंत थोडे सैन्य होते. प्रथम त्याने धामोणीवर हल्ले केले, तेव्हा तेथील छोटेमोठे सरदार आपल्या लोकांसह त्यास येऊन मिळाले. अशा तऱ्हेने त्याने त्या प्रांतात आपला अंमल बसवून, तेथे चौथाई वसूल करण्यास सुरुवात केली. त्यानंतर त्याने माळवा आणि कालिंजर हेही जिंकून आपल्या ताब्यात घेतले. मोगल सैन्याने त्यास विरोध केला. औरंगजेबाने तहव्वुर खान यांस त्याच्यावर पाठविले. परंतु त्याने त्यांचा व १६९९ मध्ये शेख अन्वरखानाचाही पराभव केला. शेवटी १७०५ मध्ये फिरूशजंगाच्या मध्यस्थीने औरंगजेबाने त्यास मोगल मनसबदार करून घेतले. औरंगजेबानंतर बहादुरशाहने त्याचे स्वातंत्र्य मान्य केले.

Also Read : https://www.postboxindia.com/where-is-the-samadhi-of-sadashivbhau-the-chief-of-panipat-expedition-of-marathas/

उत्तरेत त्याने मराठ्यांना साहाय्य केले, हे बादशाहास आवडले नाही; तेव्हा १७२८ मध्ये मुहम्मदखान बंगश या अलाहाबादच्या सुभेदारास त्याजवर पाठविले. त्याने जैतपूर येथे छत्रसालाचा पराभव केला. छत्रसालाने मराठ्यांचे साहाय्य मागितले. या वेळी चिमाजीअप्पा व बाजीराव पेशवे माळव्यात होते. माळव्यात बाजीरावाने वेढा घालून त्यास शरण आणले व छत्रसालाची सोडवणूक केली. याच्या मोबदल्यात छत्रसालने आपल्या राज्याचा तिसरा हिस्सा बाजीरावास देण्याचे मान्य केले होते. तथापि याबाबत तो व त्याचे मुलगे यांनी टाळाटाळ चालविली होती; पण त्यांना शेवटी बाजीरावाचे समाधान करावे लागले. नंतर थोड्याच दिवसांत तो मरण पावला.

bundelkhand region बुंदेलखंडची शक्तिशाली राज्य छत्रसाल यांनी निर्माण केले. छतरपूर शहर छत्रसालचे वसलेले शहर आहे. छत्रसालची राजधानी महोबा होती. या बहादूर योद्धा छत्रसाल वयाच्या ८३ व्या वर्षी इहलोक सोडून गेला. छत्रसाल धार्मिक स्वभावाचे होते. रणांगणात आणि शांततेत दररोज पूजा करणे हे छत्रसालचे कार्य होते.

अशा या थोर वीर छत्रसाल बुंदेला यांना जयंती निमित्त विनम्र अभिवादन

लेखन
डाॅ. सुवर्णा नाईक निंबाळकर
(इतिहास अभ्यासक )